द भालेराव---१४
केशवराव देशपांडे---मराठवाडयाचे साने गुरुजी !
दिलशाद टॉकीज हैदराबादची सुलतानबाजारातली गजबजलेल्या वस्तीतली टॉकीज. मॅनेजरच्या खोलीला त्याकाळातले प्रसिद्ध अर्धे स्प्रिंगचे दार. त्यात मला ( वय वर्षे १०) खालून केशवराव काका खुर्चीत बसलेले दिसले. मागून माझे काका लोक मला ढोसत होते की आत जा व चिठ्ठी दाखव. वडिलांनी चिठ्ठी दिलेली होती, "मुले सिनेमाला येत आहेत, कृपया त्यांना सोडावे !" सिनेमाला चिक्कार गर्दी. लोकांची मॅनेजरच्या खोलीत चांगलीच वर्दळ, मागाहून माझ्या काका मंडळींचे ढकलणे. मी कसाबसा आत जातो. काही न बोलता केशवराव काकांच्या हातात चिठ्ठी देतो. ते म्हणतात, "अरुण ना तू. थांब हा थोडं, किती जण आहात ? " मग बराच वेळ आम्ही बाहेर थांबतो. मधनं मधनं आतून कळत राहते की इंडियन न्यूज रिव्ह्यू सुरू झालाय, गर्दीची वर्दळ वाढतेय, आमची चलबिचल. तेव्हढ्यात केशवरावकाकांचे बोलावणे येते, एका माणसाबरोबर ते आम्हाला आत सोडतात. हुश्श ! सिनेमा सापडला ! खरे तर चिठ्ठीने फुकट सिनेमा पाहतोय ह्याचे आम्हालाच कानकोंडे वाटत असायचे पण केशवरावकाका सर्व परिस्थिती जाणून अतिशय मृदू हाताळणीने काहीही दडपण आमच्यावर येऊ द्यायचे नाहीत. दुसर्‍याचा इतका विचार करणारे लोक खरच विरळा !
त्यानंतर ते मराठवाड्यातच आले. पैशाचे सर्व व्यवहार त्यांच्याकडे असत. आमच्याकडे घरी पैशाची कायमच चणचण व आणिबाणीचे प्रसंग सारखे येत. मग वडिलांना हातउसने उचल घ्यावी लागे. कित्येकवेळा आमची आईसुद्धा केशवरावकाकांना शब्द टाकायची. सगळ्यांचीच ओढाताण असायची. त्यात केशवरावकाकांना खरे तर कडक होणे व पैसे नाकारणे काही जड गेले नसते. पण त्यांचा स्वभाव इतका मुलायम व संवेदनशील की ते पैसे मागणार्‍या आम्हा मंडळींना कधीही हिडीसफिडीस किंवा कमी लेखत नसत. हे फार मोठ्या मनाचे लक्षण आहे हे आता क्षणोक्षणी ध्यानात येते. म्हणूनच तर मला ते नेहमी मराठवाड्याचे साने गुरुजीच वाटत आले आहेत.
मी तर त्या काळात वडिलांबरोबर त्यांच्या भावाकडेही दादरला जात असे. तेही खूप माया करीत. सर्व कुटुंबच मोठे मृदु स्वभावाचे व परोपकारी वागणारे. मराठवाड्यात कित्येक वेळा वादळी चर्चा होत, बोलाचाली होई. पण मी कधीही केशवरावकाकांना त्यांचा मृदूपणा सोडलेले पाहिले नाही. इतका सोज्वळ मृदू स्वभाव सर्व परिस्थितीवर मात करीत नजरेत भरून राही.
जो आवडतो सर्वांना तोचि आवडे देवाला, असे साने गुरुजींचे वचन आहे, ते खास केशवरावकाकांसाठीच जणुं केले असे वाटते. मराठवाड्याच्या ह्या साने गुरुजींच्या आत्म्यास शांती मिळो, कुटुंबियास त्यांच्या पश्चात कालक्रमणा करतांना धैर्य मिळो, हीच ईच्छा !

अरुण अनंत भालेराव
arunbhalerao67@gmail.com

मोनालिसाचे कोड !
चित्रकलेच्या जगात मोनालीसा ह्या लिओनार्डो-दा-व्हिन्सी च्या चित्राचे खूपच कोडकौतुक झालेले आहे, होतही आहे. त्यावर नुकतेच गाजलेल्या "दा व्हिन्सी कोड" कादंबरीत भलभलते अर्थांचे इमले चढवलेलेही आपण पाहिले. इतके करूनही मूळ जिज्ञासा तशीच राहते की कोण असेल ही बाई व ती काय सांगत असेल बरे ?
तर चित्रकलेतले संशोधक अव्याहतपणे हा ध्यास बाळगून राहतात व निरनिराळे तर्क लढवतात. असाच एक नुकताच प्रसिद्ध झालेला तर्क आहे की मोनालीसाच्या चित्रात तिच्या डोळ्यात म्हणे बारीक बारीक अक्षरे दिसली, जी एक प्रकारे ह्या चित्राचा संदेश वा कोड ( गुप्त संदेश) असावा. डोळ्यात सूक्ष्मदर्शक भिंगाने म्हणे काही अक्षरे दिसली आहेत. एका डोळ्यात दिसलीत : एल व्ही. तर तज्ज्ञांचे म्हणणे की ही असावीत लिओनार्डो व्हिन्सी ची आद्याक्षरे. दुसर्‍या डोळ्यात दिसताहेत : सी, ई किंवा बी. तर काही जणांना ती दिसताहेत 72 किंवा एल व 2 अशी. आता ह्याचा मात्र काही बोध होत नाहीय.
चित्रकलेत चित्रकाराने आपले नाव चितारणे आज तरी सार्वत्रिक आहे. काही काही चित्रकारांच्या फर्ड्या सह्या तर त्यांच्या चित्रांपेक्षाही ज्यास्त बहारदार वाटतात. शिवाय आपण बर्‍याच सहलीच्या ठिकाणी असलेल्या रेघोट्या ( जसे रमेश लव्हज सीमा वगैरे ) पाहतो त्यावरून चित्रकाराला आपले नाव लिहिण्याची उबळ येणे हे ज्यास्त साहजिक वाटते. तेव्हा एल व्ही हे चित्रकाराचे नाव असूही शकेल. पण बाकीचे 72, एल 2, किंवा बी ह्यांचे काय कोड असेल ?
चित्रकलेत पोर्ट्रेट ह्या चित्रांना नावे देण्याची प्रथा नाहीय. शिवाय पूर्वी व अजूनही कित्येक पोर्ट्रेटस ही व्यावसायिक मॉडेलस ना पुढे ठेवून काढलेली असतात. जे.जे. स्कूल मध्ये तर असे ऐकले आहे की नग्न चित्रे काढण्यासाठी तशा मॉडेल्सही असतात. पण त्यांची नावे देण्याचे चित्रकाराला प्रयोजन नसते. ( त्यांना पैसे ठरल्याप्रमाणे दिले तरी पुरेसे असते.). तेव्हा दुसर्‍या डोळ्यातली अक्षरे ही काही त्या चित्रातल्या व्यक्तीचे नाव नसणार. काही जणांचा तर कयास आहे की समलिंगी संभोग करणार्‍या दा व्हिन्सीने एखाद्या छक्क्याचेच हे चित्र काढलेले असणे ज्यास्त संबवनीय आहे.
आजकाल चित्रांना नावे देण्याची प्रथा आहे. जसे हुसेनने काढलेल्या एका नागड्या बाईच्या चित्राला त्याने सरस्वती असे नाव दिलेले आहे. पूर्वीच्या चित्रात प्रसिद्ध नाव आहे "द लास्ट सपर" किंवा "मेरी". तसे हे चित्राचे शीर्षक नसावे.
टॉलस्टॉयने पूर्ण आयुष्यभर कला म्हणजे काय व ती का असते त्याचा पाठपुरावा केला. त्याला वाटले की कला म्हणजे भावनेची परिपूर्ण उत्क्रांती असते, आणि कला सगळ्यांना उपलब्ध असून ती माणसाला उच्च अनुभव देते. आजकालचे चित्रकार जी व जशी चित्रे काढतात व त्यांना नावे देतात त्यावरून तर वेगळाच संशय येतो की हे काही खरे नसावे. पूर्वी जसे संस्कृतमध्ये निरनिराळे न्याय असायचे ( जसे काकतालीन्याय---म्हणजे टाळी वाजवायला व त्यात कावळा सापडायला एकच वेळ व्हावी, किंवा अंधहस्तीन्याय--म्हणजे सात अंधळ्यांना हत्तीची वेगवेगळी रूपे जाणवावीत व तीच म्हणजे हत्ती असे त्यांना वाटावे वगैरे ) त्याप्रमाणे हा एक घूणाक्षरन्याय असेल. म्हणजे एखाद्या किड्याने लाकडात कोरावे व ती नक्षी आपल्याला अक्षर वाटावे. ( असे व्यवहारात प्रत्यही घडते. उदा: ईदच्या बकर्‍यावर अल्ला अशी अक्षरे उमटलेली भासावीत किंवा पावसाने डागाळलेल्या भिंतीवर साईबाबाचे चित्र दिसावे. )
अरुण अनंत भालेराव
arunbhalerao67@gmail.com

arunoday zala----13

Monalisa's new code !

The portrait of Monalisa by Leonardo-da-Vinci is a very pampered piece of art and it continues to draw imagination of the critics and researchers. In the recent famous novel of "Da Vinci Code" it has stretched all meanings to its maximum and still people keep researching meaning beyond what appears in the portrait.
While looking for meaning and code of this famous portrait in the Louvre in Paris the researchers have looked for a new code in the eyes of the portrait. They have found very minute letters in her eyes and they feel that this could be the code. With modern magnifiers they have found in one eye, letters : L, V. This they presume could be the initials of the artist Leonardo-da-Vinci. And in the other eye they have found letters: C and E or B or number 72 or L and 2. They are still deciphering these letters.
What code these letters must be containing ?
The presumption of L V being initials of the artist seems quite plausible. We still this tendency among the juveniles when they scribble "Ramesh Loves Seema" or some such names when we visit most of the historical places. And this seems to ba tradition also amongst most of the modern artists by putting their signatures in the paintings. In fact some of the artist's signatures look more impressive than their paintings.
Some of the artist do give titles to their paintings. For example the famous painting of M.F.Hussein of a naked lady bears the name of Saraswati, the Hindu Goddess. ( And because of such paintings Hussein has preferred Qatar to India ).Even in the oldern days we had titles like "the last supper" or "Mary" for the famous paintings.
But it seems unlikely that portraits are given titles. Most of the famous portraits don't have their person's names. In fact it is said that even now they employ professional models at JJ School of Art for portraits and nudes. They need not be given names . ( If they pay as per terms , it should be enough !).
What could be the meaning of these letters then ? Tolstoy had wondered, throughout his life, as to what could be the meaning of Art and what does it do ? He attempted to say "the evolution of feeling proceeds by means of Art; art is accessible to all men ; art and only art can cause violence to be set aside !"
But it also could be, as explained in some old Sanskrit scriputures by name "Nyaya". The famous examples are : say- "andh-hasti-nyaya" meaning seven blind men feeling an elephant and believing that as the reality or "kak-tali-nyay" meaning that by chance you should catch a crow in your hands while you were just clapping hands. They also have another variety called Ghoonakshar-nyaya, meaning a worm boring in the wood should appear as some design and it should appear as letters to us.
We are replete with incidents in actual life when this happens. It happens when we notice that the sacrificial sheep at the time of Eid is found to have some letters looking like "Allah" or on a rain soaked wall suddenly throws up a picture looking like Sai-Baba.
So the code could be just some worm's doing ?

Arun Anant Bhalerao
arunbhalerao67@gmail.com